Kürt Yahudileri
Revanduz Kuzey Irak'ta Kürt Yahudileri, 1905
Toplam Nüfus
150.000
Önemli Bölgeler
Dil(ler)
Din(ler)
İlgili Etnik Gruplar
Kürt Yahudileri veya Kürdistan Yahudileri (İbranice:יהדות כורדיסתאן; Yehudot Kurdistan, Kürtçe:Kurdên cû) eski çağlardan beri İran'ın bir kısmını, Kuzey Irak'ı, Ermenistan'ı, Suriye'yi ve Türkiye'nin doğusunu kapsayan Kürdistan denen coğrafi bölgede yaşayan Yahudiler'e denir. Kültürleri ve giyim tarzları Müslüman Kürtler'e benzer. 1940 ve 50'lerde İsrail'e yapılan göçlere kadar kapalı bir toplum olarak yaşadılar.
Geçmişi [değiştir]
1590 ve 1670 yılları arasında yaşayan ve haham Samuel Barzani'nin kızı olan Asenath Barzani Tora,Talmud ve Kabala bilgisi sayesinde ün kazandı ve yeşivada öğretmenlik yapan kocasının ölümüyle Tora konusunda başöğretmen ilan edildi. Böylece adına kadınlar için söylenen "Talmud bilgini" anlamına gelentanna'it ünvanı eklendi; Tanrı'nın gizli isimlerini bildiği zannedilir.[6] Tanna'it Asenath ayrıca yazdığı şiirleri ve İbrani dili üzerine yaptığı yorumlarıyla da bilinir. Asenath'ın şiirleri kadın eliyle yazılmış ilk modern İbranice eserlerin ender örneklerindendir.[7]
Alikuş'taki peygamber Nahum'un, Nabi Yunis'deki peygamber Yona'nın ve Kerkük'teki peygamber Danyal'ın türbeleri Kürdistan'daki en önemli Yahudi anıtlarıdır. Ayrıca peygamber İlyas'ın ziyaret ettiğine inanılan mağaralar da Yahudiler için önemli mekanlardır.
Etimoloji
Farsça'da "Kürtlerin yaşadığı yer" anlamına gelen Kürdistan terimi ilk kez 12. yüzyılda Selçuklular'ın Sencer tarafından kurulan eyalet (bugün İran'ın Kürdistan Eyaletinin bulunduğu bölge) için kullanılmıştır.[4]
Coğrafi konum
Kürdistan'ın sabit sınırları yoktur ve kapsadığı topraklar üzerindeki iddialar, grup ve kişilere göre farklılıklar göstermektedir. Ancak ağırlıkla Irak, İran, Suriye ve Türkiye'nin sınırların buluştuğu dağlık bölgeyi kapsar. Toros ve Zağros sıradağları, Mezopotamya düzlükleri, Ermenistan ve eski Vilâyat-ı Sitte (Altı İl)'nin yanı sıra bazı yorumcular bugünkü Ermenistan veAzerbaycan topraklarının Türkiye ve İran sınırlarına yakın ve Kızıl Kürdistan (Rusça: Красный Курдистан; 1923-1929; Başkent: Laçın) denilen Kürdistan Uyezd (Курдистанский уезд) ve 1930'de Kürdistan Okrug (bugünkü Zengilan ve Cebrail rayonları dahil)'un kurulmuş olduğu bölgeyi Kürdistan'ın parçası olarak sayarlar.[4]
Türkiye'nin Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerini, Irak Cumhuriyeti'nin kuzeyini (Kürdistan Bölgesel Yönetimi) ve civarları, İran İslam Cumhuriyeti'ın Kürdistan, Batı Azerbaycan,Kirmanşah ve Luristan eyaletlerini, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Dağlık Karabağ bölgesini (Laçın, Zengilan, Kubadlı, Kelbecer) ve Suriye'nın kuzeyini tamamen veya kısmen kapsar.[kaynak belirtilmeli]
Etnik gruplar
Kürdistan'ın her yerinde farklı dil, etnik gruplara rastlanır. Kürtler, Türkmenler, Türkler, Asuriler ve Ermeniler[4] olmak üzere birçok etnik grup yaşamaktadır.
Bu bölgede yaşayan nüfusun çoğunluğunu Kürt kökenli Türkiye, Irak ve İran vatandaşları oluşturur. I. Dünya Savaşı'ndan sonra müttefik devletler, bahsi geçen bölgede Kürdistan isimli bir devlet kurulmasını önermişlerdir. Bu fikre Türkiye, Irak, İran ve Suriye karşı çıkmıştır.[5]
Dinler
Sünnilik (ağırlık olarak Şafi), Musevilik, Hıristiyanlık, Alevilik, Onikicilik, Ehl-i Hak, Yezidilik.
Tarihçe
bilinen ilk kürdistan terimi resmi kaynaklara göre 1000'li 1100' lü yıllara rastlar. Dönemin Selçuklular hükümdarı çizdirdiği bir haritada kürdistan ismini kullanmıştır.
Eski Çağ
Orta Çağ
Şeddadiler
Şeddadiler (Arapça: شداديون Shaddādīyūn), 951 - 1199 yılları arasında Ermenistan ve Aran'da hükümü sürmüştür. Kura ile Aras nehirleri arasında bulunmuştur.
Mervaniler
Mervaniler (Arapça: مروانيون Marwānīyūn), 984 - 1026 yıllar arasında Kuzey Mezopotamya (bugünkü Irak) ve Ermenistan'da hükümü sürmüştür.
Hasnaviler (Hasanveyh Devleti)
Hasneviler ya da Hasanveyhiler (Arapça: حسنويون Hasnawīyūn), 959 - 1121 yılları arasında bugünkü İran'ın Şehrizor, Dinaver, Hamedan, Nihavend ve Ahvaz gibi bölgelerde hükümü sürmüştür.
Annaziler (Ben İnaz Devleti)
Annaziler (Arapça: عنازيون 'Annazīyūn), 990 - 1116 yillar arasinda bugünkü İran - Irak sınır bölgesinde Kirmanşah, İlam, Hulvan, Dinaver, Mandali, Şehrizor ve Dakuk gibi yerlerde hükümü sürmüştür.
Selçuklular
"Kürdistan" tabirini idari bir terim olarak ilk kullanan Selçuk Sultanı Sencer'dir (1117-1157).[6] [7] Sencer İran'daki Hamedan şehrinin batısındaki Bahar kalesini merkez alan eyalete Kürdistan adını vermiştir. Bu eyalet Zagros dağlarının doğusunda ve batısında olmak üzere Hamedan, Kirmanşah, Dinever, Sincar ve Şehrizor şehirlerini kapsıyordu. Bu coğrafya I3. yüzyıl kaynaklarında Cibal (İran tarafı) ve Cezire (Diyarbekir[kaynak belirtilmeli]) den oluşmaktaydı. 14. yüzyılda Hamdullah Mustafa Kazvini'ye ait Nüzhet'ül Külub adlı eserde Kürdistan 16 kasaba olarak tanımlamıştır.
Eyyubiler
Zengiler hükümdarı Nureddin Mahmud'nin Kürt komutanı Selahaddin Eyyubi tarafından Mısır'da kurulan Eyyubiler (Arapça: أيوبيون 'ayyūbīyūn), 1171 - 1254 yıllar arasında (Hama'nın yerel yönetimi olarak 1348'e kadar) hükümü sürmüş ve Kürdistan bölgesine kadar hakimiyetini genişletmiştir. 1230'da Anadolu Selçuk sultanı Keykubad komutasındaki Eyyubi ve Selçuk ordularıYassı Çemen Savaşında Celaleddin Harezmşah'ı yenmiştir.
Türkiye Kürdistanı
Türkiye Kürdistanı (Kürtçe: Kurdistana Tirkiyê[8] ya da Kuzey Kürdistan[9] (Kürtçe: کوردستان باکور / Kurdistana Bakur ya da Bakurê Kurdistanê[10]), Türkiye Cumhuriyetinin sınırları içinde yer alan Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgeleri başta olmak üzere Kürtlerin yoğun oturduğu coğrafi bölgelerin eskiden beri halk arasında kullanılan adı.[kaynak belirtilmeli]
Kapsam
Günümüzde Kuzey Kürdistan terimi etnik Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı Türkiye'nin güney kısımına göz dikmiş irredentist bir adlandırma olarak algılanabilir. Osmanlı döneminde ise Diyar-ı Bekr Vilayeti de Musul Vilayeti gibi Güney Kürdistan olarak da anılmaktaydı. Bölgenin yüzölçümü yaklaşık 230.000 km² (88.780 sq mi) olup Türkiye'nin hemen hemen üçte birini kapsamaktadır. Türkiye, Suriye, İran ve Irak'a uzanan daha geniş Kürdistan adına uyarak irredentistler tarafından adlandıran gayri resmi terimdir. [11]
İslam Ansiklopedisi (Encyclopaedia of Islam) Türkiye Kürdistanının, Erzincan, Erzurum, Kars, Malatya, Tunceli, Elazığ, Bingöl, Muş, Ağrı, Adıyaman, Diyarbakır, Siirt, Bitlis, Van, Şanlıurfa aka Urfa, Mardin ve Hakkâri başta olmak üzere en az 17 ilden oluşturulduğunu yazmaktadır. 1987'den sonra ayreten dört il - Şırnak, Batman, Iğdır ve Ardahan - kurulmuştur.
19 Temmuz 1987'de Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van'da Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edilmiş ve geniş yetkilerine sahip olan OHAL Bölge Valiliği atanmış ve Adıyaman, Bitlis ve Muş mücavir il olarak tespit edilmiştir. 1990'da Batman ve Şırnak'ın da il olup OHAL kapsamına alınmıştır.[12]
Tarihçe
Osmanlı Devleti
Osmanlı döneminde "Kürdistan" kelimesi, Kürtlerin bulunduğu bölgeleri (sınırları belirsiz biçimde) nitelendirmek için resmi düzeyde kullanılıyordu.
Örneğin, Kürdistan'ın Ermenistan'a ilhakı konusu [13], 9 Nisan 1850'de Musul ve Kürdistan vâlîlerine [14] yazılan mektup, 9 Kasım 1822'de yazılan bir tahriratta [15] bahsi geçen Kürdistan Paşaları [16] veya 1847 yılındaki Bedirhan isyanının bastırılmasında yararlık gösterenler için ihdas edilen madalya Kürdistan Madalyası adını taşımaktadır. [17]
Kürdistan eyaletinin teşkili hakkındaki Sedaret lüzum arizası 20 Cemaziyelevvel 1263 (1846) tarihinde idaresi istisâl edilmiştir.[18]
Amasya Antlaşması
Çaldıran Savaşı
Kasr-ı Şirin Antlaşması
Babanzade Abdurrahman Paşa İsyanı
Mir Muhammed İsyanı
1830'da Soran emiri Mir Muhammed, Osmanlı Devleti'nin Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından yenilmesinden istifade ederek isyan etmiştir.
Bedirhan İsyanı
II. Mahmud'un kurduğu Sekban-ı Cedid için Kürdistan'da da askeri toplanmış ve aşiret reisleri rahatsız olmuştur. 1842'de Bedirhan Bey Kürdistan'ın bağımsızlığını ilan ederek bugünkü Van,Siverek, Viranşehir, Musul ve Urmiye'ye kadar hakimiyet alanını genişletmiş ve kendi adına para bastırmıştır. Ancak 1847'de yeğeni Yezdan Şer'in ihanetinin sonucu Osmanlı tarafından yenilmiştir.
Yezdanşer İsyanı
Evliya Çelebi'nin Kürdistan'daki Gezileri
16. ve 17. yüzyıllara ışık tutan ünlü Türk seyyah Evliya Çelebi'nin Kürdistan gezi notlarının sadece bazı bölümlerinin nispeten tatmin edici bir örneği basılmıştır, Kürdistan gezi notları ise tamamen bastırılmamıştır. İş Bankası Yayınları tarafından 9 cildi yayınlanan Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Kürdistan ifadesi kullanılmaktadır. [19]
Kürdistan'da beylikler
- Baban - Bugünkü Irak'ın kuzey bölgesi
- Behdinan - Bugünkü Irak'ın kuzey bölgesi
- Botan - Bugünkü Türkiye'nin güney bölgesi
- Erdelan - Bugünkü İran'ın Kürdistan Eyaleti
- Soran - Bugünkü Irak'ın kuzey bölgesi
Türkiye Cumhuriyeti
Osmanlı döneminde Kürdistan kelimesi kullanıldıysa da Türkiye Cumhuriyeti'nde Maarif Vekaleti'nin yayınladığı 8 Aralık 1925 tarihli "Türk Birliğini Parçalamaya Çalışan Cereyanlar" başlıklı bildiriyle Lâzistan ve diğer bütün etnik takılarla oluşturulan yerel adlar gibi "Kürdistan" da resmi kullanımdan kaldırıldı,[20] söz konusu bölge coğrafi yön isimleriyle (Şark, Doğu, Güneydoğu) adlandırılmaya başlandı. Türkiye topraklarında "Kürdistan" adında bağımsız bir ülke kurmaya çalışmak Türkiye Cumhuriyetinin 1982 Anayasası'nın "ülkenin bölünmezliği" ilkesine aykırıdır.[21]
Şeyh Said İsyanı (Genç Hâdisesi)
Ağrı Dağı isyanları
1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada ayaklanmalar devam etmişlerdir.
Muğlalı olayı
1943'te Van'ın Özalp ilçesinde, 32 Kürt, 3. Ordu müfettişi Orgeneral Mustafa Muğlalı'nın emriyle kaçakçılık iddiası ile kurşuna dizilmiştir.
Irak Kürdistanı
Irak Kürdistanı (Kürtçe: كوردستان عێراق) ya da Güney Kürdistan (Kürtçe: باشووری کوردستان Başûrê Kurdistanê), Irak Cumhuriyeti sınırları içinde Kuzey Irak'ta yer alan bölgenin gayri resmi adı.
Genelde Duhok, Süleymaniye, Erbil ve Kerkük illerinin tamamı, Nineve İlinin büyük bir kısımı, Selahaddin ve Diyala illerinin bir kısımını kapsadığı düşünülmektedir.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi
Irak Cumhuriyeti anayasasına göre Kürdistan bölgesi (Kürtçe: ههریمى كوردستان; Herêmî Kurdistan) terimi Irak'ın kuzeyinde bulunan Kürdistan Bölgesel Yönetimihükümeti için geçerlidir.
Tarihçe
Kuzey Irak'ta İngiliz faaliyetleri ve Kürdistan Krallığı
İngiltere ilk başta ajanı 'Arabistanlı Lawrence' lakaplı T.E.Lawrence'nin tezine uyarak Kuzey Irak'ta tampon bölgesi oluşturmak üzere Şeyh Mahmut Berzenci (Kürtçe: Şêx Mahmûd Berzencî)'nin yönetimini kabul etti. Daha sonra diğer ajanı, 'Irak'ın taçsız Kraliçesi' lakaplı Gertrude Bell ve Percy Cox'un Churchill'in kararına etkili olmuş ve Kürdistan, Faysal'ın 'Irak Kraliyeti'nin bir parçası olmuştur.
Şeyh Mahmut Berzenci İsyanı
Şeyh Ahmed Barzani İsyanı
Barzan Ayaklanmaları
İran Kürdistanı
İran Kürdistanı (Farsça: کردنشین ایران Kordestān-e Īrān Kürtçe: کوردستانی ئران Kurdistanî Îran[22]) ya da Doğu Kürdistan (Kurdistana Rojhilat[23] ya da Rojhilatê Kurdistan[24]) İran'ın kuzeybatısında Irak ve Türkiye sınır bölgelerinde yer alan ve Kürtler'in yoğun olarak oturduğu bölgenin gayri resmi adıdır. Kürdistan adını taşıyan Kürdistan Eyaleti (Farsça: استان کردستان Ostān-e Kordestān)'nin dışında Batı Azerbaycan eyaletinin batı yarısı, İlam eyaletlerinin kuzey yarısı veKirmanşah eyaletlerinin tamamını içerimektedir. Ayrıca Çahar Mahal ve Bahtiyari eyaleti'nin merkezi, Kürtlerin fazla ikamet etmemelere rağmen Şehrekürd(Farsça: شهرکرد Şahr-e Kord) adlı şehirdir.[25]
Bölgenin nüfusunun çoğunluğunu oluşturan Kürtlerin tahmin sayısı yaklaşık 4 milyondur.[26] Bu bölge Kürdistan denilen daha geniş kültürel-coğrafi alanın doğu kısımı olup bazılar Doğu Kürdistan olarak bahsedilmektedir.
Başlıca şehirleri
Tarihçe
İsmail Ağa "Simko" İsyanı
Mahabad Cumhuriyeti
Suriye Kürdistanı
Suriye Kürdistan ya da Güneybatı Kürdistan (Kürtçe: Başûrê Rojavaya Kurdistanê), Suriye, sınırları içerisinde ikamet eden Kürtlere 1962 yılından beri vatandaşlık hakkı tanımamaktadır.[27]Aynı zamanda Kürt bölgesini Araplaştırmak için bir Arap Kuşağı inşa etmeye çalışmış ve 1963'te Baas Partisi hükûmeti de "Cezire'nin Araplığını koruma" sloganını kullanarak Araplaştırma politikasını sürdürmüştür.[27]
Kaynakça
- ^ "Kurdistan." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 06 Oct. 2008 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/325241/Kurdistan>.
- ^ Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, "Kurdistan" maddesi
- ^ Irak Anayasası, 113. madde.
- ^ a b c Kerim Yıldız, Irak Kürtleri, Belge Yayınları, İstanbul, Haziran 2005, ISBN 975-344-329-3, s. 21-22.
- ^ Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, "Kurdistan" maddesi
- ^ TBMM Kütüphanesi - Her yönüyle Kürt dosyası(sayfa no: 91) - Abdulhaluk Mehmet Çay
- ^ (Fransızca) Kendal Nezan, « La genèse du nationalisme kurde», Institut Kurde de Paris, 2000
- ^ [1]
- ^ [2]
- ^ Nefel
- ^ "Kurd," Hutchinson Unabridged Encyclopedia including Atlas, 2005.
- ^ 'OHAL'den 'bu hal'e neler değişti (24 Kasım 2002 tarihli Radikal gazetesi)
- ^ [3] - Kürdistan'ın Ermenistan'a ilhakı konusu
- ^ [4] - Musul ve Kürdistan vâlîlerine mektup
- ^ TDK - Tahrirat: resmî bir dairece yazılan yazılar ve mektuplar
- ^ [5] - Belbas Aşireti'nin Erbil ve Civarında İskanları
- ^ Abdülmecid’in Kürdistan Madalyası
- ^ Mehmet Salih Bedir-Han (Haz: Mehmet Uzun ve Rewşen Bedir-Han), Defter-i A'malım - Mehmet Salih Bedir-Han'ın Anıları, Belge Yayınları, İstanbul, 1998, s. 130-135 (Nazım Sevgen, Kürtler, Kürt Beylikleri - Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 1977, Ankara.).
- ^ Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde 16 ve 17. Yüzyıllarda Kürdistan
- ^ [6] - Maarif Vekaleti, adlarının yasaklanması
- ^ Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası
- ^ www.amude.com
- ^ Dema Nû - Lokman POLAT - HEWESA MIN
- ^ Gelawej / Kurmanci
- ^ Çaharmahar ve Bahtiyari Eyalerinin Resmî sitesi
- ^ The Historical Dictionary of Iran, J. Lorentz, 1995, p172.
- ^ a b Emir Hasanpur (çev: Cemil Gündoğan), Kürt Diliyle İlgili Devlet Politikaları ve Dil Hakları, Avesta Yayınları, İstanbul, Ocak 1997, ISBN 975-7112-20-8, s. 64.
iYi iZLE AKP TÜRKiYEYi BÖYLE SATIYOR
_______________________________________________________________________
Birgün gelecek ki ümmetimden Kur'an okuyanlar çok olacak fakat Kur'an boğazlarından geçmeyecek onunla amel etmeyecekler.Bundan sonrada müşrik fasık müminin söyledikleri üzerine ALLAH hakkında mücadeleye girecek HADiS CAMi IIs.28 Nechul Belaga ahiret ve dünya s 410___________ ___________
HZ iMAM ALi KEREM ALLAHU VECHi
imam ALi söyle buyurdular;
______________________________
İyiliği emretmek ve kötülükten alıkoymakla ilgili olan diğer bir sözünde de şöyle buyurmuştur: "insanlardan bir grup münkeri eli, dili ve kalbiyle reddeder; bunlar bütün iyi hasletleri kendilerinde toplamışlardır. Bir grup da münkeri kalbi ve diliyle inkâr eder, ancak eliyle bir iş yapmaz; bunlar da iyi hasletlerden iki haslete sarılmış, bir hasleti zayi etmişlerdir. Bir grup da sadece kalbiyle inkâr eder ve diliyle inkâr etmez; bunlar da üç hasletten en değerli iki hasleti zayi etmiş, sadece bir haslete sarılmışlardır. Bir grup da münkeri eli, dili ve kalbiyle reddetmeyi terk etmiştir; bunlar da yaşayan ölülerdir. Bütün iyi ameller ve Allah yolunda cihat, marufu emredip münkerden alı-koymak karşısında, engin denizdeki bir damla gibidir. Marufu emredip münkerden alıkoymak ne eceli yaklaştırır, ne de rızkı azaltır. Bunların hepsinden daha üstünü, ZALiM ÖNDERiN karşısında hak bir söz söylemektir."
___________ ___________ ___________
Bazı kimseler zamanın yeniliklerine uymayı kâfir olmak sanıyorlar. Asıl küfür onların bu zannıdır. Bu yanlış yorumu yapanların amacı, İslâmların kâfirlere esir olmasını istemek değil de nedir? Her sarıklıyı hoca sanmayın, hoca olmak sarıkla değil, beyinledir. UNUTMAYIN Ki ÜLKEYi UCURUMA SÜRÜKLEYEN SOYSUZLAR bir zamanlar din kisvesine bürünmüslerdi
________________ ________________ M.K.ATATüRK
YETiS YAA ALiii
AHMEDi NEJAT OBAMA SARKOZY iZLEYiN ELLERiYLE YAPTIKLARI iSARET iLLiMiNATi ÜYESi OLDUKLARINI GÖSTERiR
KABENiN ANAHTARINI SATIYORLAR YAHUDi PLANI OLDUGUNU BiLiN AMAC iSLAMi DEGERLERi ELE GECiREREK UCUZ ZAFER KAZANMAK...
_________________________________________________________________________
ViDEODA iZLEYCECEKSiNiZ iMAM ALiNiN HAYBER YAHUDiSiNi NASIL BiCTiGiNi...ZAFER MEHDiNiNDiR ZAFER ALLAHINDIR ZAFER BiZiMDiR KAFiRLER iSTESEDE iSTEMESEDE.>>>
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder